Fince Dilbilgisi - Fince'de İsmin Halleri
Fince'nin en önemli ve muhtemelen en zor konusu; Fince'de ismin halleridir.
Konu anlatımına geçmeden önce ismin halleri nedir biraz bundan bahsedelim:
Kelimelere belirtme, yönelme, bulunma ve ayrılma anlamları veren eklerdir.
Türkçe'de ismin 5 hali var:
İsmin Yalın Hali (Herhangi bir ek yok)
İsmin i hali (Belirtme)
İsmin e hali (Yönelme)
İsmin de hali (Bulunma)
İsmin den hali (Ayrılma)
Fince'de ismin halleri kısmen buna benzesede farklılıklar var.
Önceki Konu Anlatımlarını Henüz Okumadıysanız; Öncelikle Onlara Göz Atın.
Aşağıdaki Linklerden Önceki Yazılara Ulaşabilirsiniz.
Fince Dersleri 1
Fince Dersleri 2
Fince Dersleri 3
Fince Dersleri 4
Fince Dersleri 5
Fince'de İsmin Yalın Hali
(Sanan Perus Muoto)
Hangi durumlarda yalın hali kullanıyoruz?
1) Kelime cümlede özne konumundaysa:
Pakastin - Buzdolabı, Dondurucu
Pakastin meni rikki.
(Buzdolabı bozuldu.)
Nokia kuulostaa Japanilaiselta.
(Nokia kulağa Japonca gibi geliyor.)
Kitara - Gitar
Kitara alkoi soimaan.
(Gitar, çalmaya başladı.)
Paloauto - İtfaiye Arabası
Paloauto oli tulossa minua vastaan, kun minä olin palaamassa kotiin päin.
(Ben eve dönerken, karşımdan itfaye arabası geliyordu.)
2) Yardımcı fiil "Olla" ile kurulan cümlelerde ve sahiplik belirten cümlelerde:
Maanviljelijä - Çiftçi
Sinä olet maanviljelijä.
(Sen çiftçisin.)
Ujo - Utangaç , Naiivi - Saf, Naif
Hän oli ujo ja naiivi.
(O, utangaç ve saftı.)
Älykäs - Zeki, Ahkera - Çalışkan
Sinä olet älykäs ja ahkera.
(Sen, çalışkan ve zekisin.)
Omakotitalo - Müstakil ev
Minulla on omakotitalo.
(Müstakil evim var.)
Lapsi - Çocuk
Hänellä on lapsi.
(Onun çocuğu var.)
Mikroaaltouuni - Mikrodalga fırın
Teillä on mikroaaltouuni
(Sizin mikrodalga fırınınız var.)
Dvd-soitin - Dvd Çalar, Dvd Oynatıcı
Heillä on dvd-soitin.
(Onların dvd çalarları var.)
3) Emir Cümlelerinde:
Ovi - Kapı
Jätä ovi auki
(Kapıyı açık bırak.)
İkkuna - Pencere
Avaa ikkuna.
(Camı aç.)
Paperi - Kağıt
Ota paperi mukaan.
(Kağıdı yanına al.)
Pallo - Top
Heitä pallo.
(Topu at.)
4) Pasif (Edilgen) Cümlelerde:
Örnekler
Siivotaan huone.
(Odayı temizleyelim.)
Ostetaan uusi kännykkä.
(Yeni cep telefonu alalım.)
Auto korjataan halvalla Virossa.
(Estonya'da araba ucuza tamir edilir.)
Akkusatiivi (Akuzatif)
Fince'de nesnenin bütününden bahsetmek için kullanıyoruz. Bazen de nesneyi belirtmek için kullanıyoruz.
Kelime sonuna tekil nesnelerde -n ve çoğul nesnelerde -t ekleyerek yapıyoruz.
Akuzatif çekimlerinin nasıl yapıldığını görmek için aşağıda bahsedeceğimiz genetiivi çekimlerinin nasıl yapıldığına bakabilirsiniz. Akkusatiivi ve Genetiivi ayrı anlamlarda olmalarına rağmen tekil çekimleri ve görünüşleri aynı.
Akuzatifin çoğul çekimi yapılırken tekil çekimi ile aynı yolu izliyoruz tek fark kelime sonuna -n yerine -t ekliyoruz.
Örnek:
Omena (Elma)
Minä söin omenan.
"Elmanın tamamını yedim."
Anlamına geliyor.
Minä söin omenat
(Bütün elmaları yedim.)
(Elmaların tamamını yedim.)
Hän kävi marketissa ja osti kaikki perunat.
(O markete uğradı ve bütün patatesleri satın aldı.)
Kakku (Kek)
Minä söin kakun.
(Kekin tamamını yedim.)
Minä söin kakut.
(Bütün kekleri yedim.)
(Keklerin hepsini yedim.)
Yukarıda sıralanan durumlarda kelimeleri yalın halde veya akkusatiivi eki ile kullanıyoruz dedik ancak kelimenin partitiivi eki almasına sebep olacak bir durum varsa; kelimeyi herzaman partitiivi eki ile kullanıyoruz.
Kısaca; partitiivi hali; akkusatiivi ve yalın halden daha öncelikli.
Partitiivi (Partitiv)
İngilizce partitive kelimesinin Fince'ye uyarlanmış hali ve bir bütünün parçası anlamına geliyor.
Kelimelere eklendiğinde; bir parça, biraz, bir kısmı veya hiç anlamları veriyor genelde. Bunun yanında farklı yerlerde ve durumlarda da kullanılıyor.
Partitiivi Hangi Durumlarda Kullanılır.
1) Bir nesnenin bir parçasından bahsediyorsak.
Örnek :
Minä söin omenaa
(Biraz elma yedim.
veya
Elmanın birazını yedim.)
Minä söin kakkua.
(Kekik birazını yedim.)
(Biraz kek yedim.)
2) Cümledeki eylem hala devam ediyorsa. (Şimdiki Zaman Kipi)
Fince'de zamanlar konusunda; genelde şimdiki zaman ve gelecek zaman çekimlerinin benzer olduğundan bahsetmiştik. Partitiivi eki bu iki zamanı birbirinden ayırmamızda bazen bize yardımcı oluyor.
Örnekler
Ikkuna - Pencere
Minä pesen ikkunaa.
Camı siliyorum.
Minä pesen ikkunan.
Camı sileceğim.
Kirje - Mektup
Minä kirjoitan kirjettä.
Mektubu yazıyorum.
Minä kirjoitan kirjeen.
Mektubu yazacağım.
İlk cümlede işin henüz tamamlanmadığını partitiivi kullanılmasından anlıyoruz. Çünkü mektubun bir kısmı yazılmış ve iş hala devam ediyor.
İkinci cümlede mektubun tamamının gelecekte yazılması planlandığından akkusatiivi kullanılıyor.
Önemli hatırlatma:
Her partitiivi almış kelime şimdiki zamana işaret etmez. Cümlenin zamanı açıkça belirtilmiyorsa; önce burada kelimenin partitiivi hali alması için başka bir sebep var mı buna bakıyoruz.
3) Cümle olumsuz ise
Olumsuz cümlelerde partitiivi kullanıyoruz.
En ostanut moottoripyörää.
(Motosiklet satın almadım.)
En katso televisiota.
(Televizyonu izlemiyorum.)
En syö tomaattia.
(Domates yemem.)
En kuunnellut sitä laulua.
(O şarkıyı dinlemedim.)
Minä en syönyt kakkua.
(Ben, kek yemedim.)
Bu kuralın da bazı istisnaları var:
Örnek
Sairaanhoitaja - Hemşire
Sinä olet sairaanhoitaja.
(Sen hemşiresin.)
Kirurgi - Cerrah
Sinä et ole kirurgi.
(Sen, cerrah değilsin.)
Bu tür sadece yardımcı fiille yapılmış cümleler, olumsuz olsa dahi; nesnenin partitiivi eki almasına neden olacak başka bir sebep yoksa kelime yalın halde kullanılıyor.
4) Sayılamayan Nesnelerde (uncountable):
Tane olarak sayamadığımız nesneleri partitiivi eki ile kullanıyoruz.
Para, zaman, sıvılar (su, süt, benzin, yağ...), yiyeceklerin bir kısmı (pirinç, şeker, bulgur, nohut...), duygular (sevgi, nefret, heyecan, üzüntü...), soyut kavramlar (sanat, müzik, düşünce...)
Vesi - Su
Join vettä.
(Su içtim.)
Valkoinen - Beyaz
Sokeri - Şeker
Voit laittaa sokeria kahviin.
Kahveye şeker atabilirsin.
Aika - Zaman
Meillä on aikaa.
(Zamanımız var.)
Raha - Para
Tienaa rahaa kotona.
(Evde para kazan.)
Uni - Rüya
Näin unta viime yönä.
(Dün gece rüya gördüm.)
Punainen - Kırmızı, Valkoinen - Beyaz
Omena on punainen.
(Elma kırmızıdır.)
Maito on valkoista.
(Süt beyazdır.)
Bu örnekte süt kelimesi sayılamaz olmasına karşın özne halinde olduğundan herhangi bir ek almamıştır. Ancak onu tanımlayan "beyaz" kelimesi partitiivi biçiminde kullanılmıştır.
Omena (elma) kelimesi somut ve sayılabilir olduğundan onu tanımlayan "kırmızı" kelimesi ek almamıştır.
5) Bir şeyin nasıl, ne özellikte olduğundan bahsederken (her zaman olmasada genelde):
Pilvinen - Bulutlu
Sää on pilvistä
(Hava, bulutlu.)
Lämmin - Sıcak
Se on lämmintä.
(Hava, sıcak.)
Tulinen - Acı (tat olarak)
Ruoka on tulista.
(Yemek, acılı)
6) Sayılarla birlikte kullanılan kelimelerde:
Ihminen - Kişi, İnsan
Talossa asuu 5 ihmistä.
(Evde 5 kişi yaşıyor.)
Kadulla on 2 poikaa.
(Sokakta iki erkek çocuğu var.)
Hän osti 4 tuolia.
(O, 4 saldalye satın aldı.)
Hänellä on 3 vauvaa.
(Onun 3 bebeği var.)
7) Dilekte bulunurken:
Bunlar, genelde günün belli zamanlarında veya özel günlerde, insanlara iyi dileklerimizi belirtmek için kullandığımız kalıplardır.
Hyvää Päivää Jatkoa
(İyi Günler)
Hyvää Huomenta
(İyi Sabahlar, Günaydın)
Hyvää Iltaa
(İyi Akşamlar)
Hyvää Yötä
(İyi Geceler)
Hyvää Ruokahalua
(Afiyet Olsun)
Hyvää Uutta Vuotta
(İyi Yıllara, Yeni Yılınız Kutlu Olsun)
Hyvää Joulua
(İyi Noeller)
Hyvää Vappua
(İşçi Bayramınız Kutlu Olsun)
Hyvää Pääsiäistä
(İyi Paskalyalar)
Hyvää Ystävänpäivää*
(Sevgililer Gününüz Kutlu Olsun)
Finlandiya'da sevgililer gününün adı "arkadaş günü" dür ve daha çok arkadaşlar arasında kutlanır.
8) Partitiivi Fiilleri Varsa:
Fince'de bazı fiillere partitiivi fiilleri (partitiiviverbit) deniyor ve bunlarla birlikte kullanılan nesneler her zaman partitiivi eki alıyor.
Odottaa (Beklemek), Rakastaa (Sevmek), Käyttää (Kullanmak), Ajatella (Düşünmek), Koskea (Dokunmak), Häiritä (Rahatsız Etmek), Ihailla (Hayran Olmak), Harrastaa (Hobi Olarak Yapmak), Inhota (Nefret Etmek), Juhlia (Kutlamak), Lyödä (Vurmak), Epäillä (Şüphelenmek), Pettää (Aldatmak), Suositella (Tavsiye Etmek), Soittaa (enstruman Çalmak), Käskeä (Emir Vermek), Ehdottaa (Öneride Bulunmak), Arvostaa (Takdir Etmek), Varoa (Dikkat Etmek), Pelätä (Korkmak), Neuvoa (Öğüt Vermek), Miettiä (bir konu üzerinde Düşünmek), Kaivata (Özlemek).
Örnekler
Odotin häntä 2 tuntia eilen.
(Dün 2 saat onu bekledim.)
Monet ihmiset rakastavat Suomea.
(Çoğu kişi Finlandiya'yı sever.)
Ihmiset käyttävät Facebookia joka päivä.
(İnsanlar hergün Facebook'u kullanıyor.
Hän ajatteli sinua.
(O, seni düşündü.)
Sinä häiritset minua.
(Beni rahatsız ediyorsun.)
Me ihailimme sitä rakennusta.
(O binaya hayran kaldık.)
Te harrastatte kävelyä.
(Yürüş yapıyorsunuz.)
Inhoan työtäni.
(İşimden nefret ediyorum.)
Juhlitaan Joulua monessa Euroopan maassa.
(Pek çok Avrupa ülkesinde Noel kutlanır.)
Minä pelkään hammaslääkeriä.
(Dişçiden korkuyorum.)
9) ilman kelimesi ile birlikte kullanılan kelimelerde:
ilman sinua (sensiz, sen olmadan)
En voi elää ilman sinua.
(Sensiz yaşayamam.)
Sitten menen ilman sinua.
(O zaman sensiz giderim.)
Päivät ovat tylsiä ilman häntä.
(Onsuz günler sıkıcı.)
Kauanko ihminen pysyy hengissä ilman vettä?
(İnsan ne kadar süre susuz hayatta kalır?
Kuinka kauan ihminen selviää ilman unta?
(İnsan uykusuz ne kadar yaşar?)
10) Ettirgen Fiiller Kullanıldığında:
Birine bişeyi yaptırmak anlamı katan fiillere ettirgen fiiller diyoruz.
Yaptırmak, ettirmek ve benzeri.
Örnekler
Uutinen itketti minua.
(Haber, beni ağlattı.)
Se vitsi nauratti minua.
(O espri beni güldürdü.)
Sinua hymyilyttää vauvan hymy.
(Bebeğin gülümsemesi, seni gülümsetir.)
Not:Bazen partitiivi mi kullansam akuzatif mi diye ikilemde kalabilirsiniz.
Partitiivi ekinin kullanımı akuzatife göre çok daha yaygın.
Bu yüzden testlerde, sınavlarda vesaire birinden birini seçmeniz gerekiyorsa ama hiç bir fikriniz yoksa; partitiivi çekimini kullanın.
Partitiivi Halinin Çekimi
Partitiivi eklerini eklerken hangi durumlarda hangi eklerin geldiğinden bahsedeceğiz.
Partitiivi ekleri:
-a, -ä, -ta, tä, -tta, -ttä, -sta, -stä
1) Kelimenin sonunda tek sesli harf varsa ve kelime a, ä, o, ö, u, y seslilerinden biri ile bitiyorsa:
Kelime sonuna -a veya -ä ekliyoruz.
Pöytä (Masa) - Pöytää
Talo (Bina) - Taloa
Lamppu (Lamba) - Lamppua
Sohva (Divan) - Sohvaa
Lusikka (Kaşık) - Lusikkaa
2) -ta, -tä eklerinin kullanımı:
a) Kelimenin sonunda sessiz harf varsa
Puhelin (Telefon) - Puhelinta
Patsas (Heykel) - Patsasta
Sisar (Kız kardeş) - Sisarta
Tytär (Kız çocuğu) - Tytärtä
Askel (Adım) - Askelta
Lammas (Kuzu) - Lammasta
Kevät (İlk Bahar) - Kevättä
b) Kelime sonunda 2 sesli harf varsa:
Vyö (Kemer) - Vyötä
Työ (iş) - Työtä
Maa (Ülke) - Maata
Puu (Ağaç) - Puuta
3) Kelimenin sonunda -e varsa:
Kelimenin sonuna -tta veya -ttä ekliyoruz.
Örnekler
Perhe (Aile) - Perhettä
Huone (Oda) - Huonetta
Kone (Makina) - Konetta
Lentokone (Uçak) - Lentokonetta
Hame (Etek) - Hametta
4) Sonu -nen ile biten kelimelerde:
Kelimenin sonundaki -nen hecesini atıp yerine -sta veya -stä ekliyoruz.
Suomalainen (Fin) - Suomalaista
Aikuinen (Yetişkin) - Aikuista
Erilainen (Farklı) - Erilaista
Sininen (Mavi) - Sinista
Nainen (Kadın) - Naista
Eläkeläinen (Emekli) - Eläkeläistä
5) Sonu i ile biten kelimeler:
-hi, -li, -ni, -ri ile biten kelimelerde sondaki -i yi atıp yerine -ta veya -tä ekliyoruz.
Lohi (Somon Balığı) - Lohta
Pieni (Küçük) - Pientä
Suuri (Çok Büyük) - Suurta
Saari (Ada) - Saarta
Hiiri (Fare) - Hiirtä
Veri (Kan) - Verta
Meri (Deniz) - Merta
Moni (Çok) - Monta
Kivihiili (Kömür) - Kivihiiltä
Vuori (Dağ) - Vuorta
-Si ile biten kelimelerde -si yi atıp yerine -tta veya -ttä ekliyoruz.
Vesi (Su) - Vettä
Susi (Kurt) - Sutta
Käsi (El) - Kättä
Uusi (Yeni) - Uutta
Vuosi (Yıl) - Vuotta
Kuukausi (Ay "zaman") - Kuukautta
- Sonu "i" ile biten kelimelerde; eğer kelime başka dilden Fince'ye geçmiş yeni bir kelime ise yine -a veya -ä ekliyoruz.
Fince'de eski ve yeni kelimeleri nasıl ayıracağız diye düşünüyorsanız.
Mantık yürütmeyi deneyin:
Yeryüzü şekilleri, Finlandiya'da yaşayan hayvanların isimleri, günlük hayatta çok eski zamanlardan beri kullanılan araç gereçler; doğal olarak eski kelimeler olacaktır.
Sonradan icat edilmiş araç gereç, makina ve benzeri veya Finlandiya'da yaşamayan (aslan, kaplan ..) hayvan isimleri genelde yeni kelimeler olacaktır.
Örnekler
Bussi (Otobüs) - Bussia
Traktori (Traktör) - Traktoria
Tiikeri (Kaplan) - Tiikeria
Teatteri (Tiyatro) - Teatteria
Banaani (Muz) - Banaania
Väri (Renk) - Väriä
Peli (Oyun) - Peliä
-i ile biten kelimelerde kelime eskiyse veya yer şekilleri, vücudun parçaları ve benzerinden bahsediyorsa;
-i yi atıp yerine -ea veya -eä ekliyoruz.
Mäki (Tepe) - Mäkeä
Joki (Nehir) - Jokea
Sormi (Parmak) - Sormea
Ovi (Kapı) - Ovea
Nimi (İsim) - Nimeä
6) Kelimenin sonunda 2 sesli harf +s bulunuyorsa:
Kelimenin sonundaki -s harfini atıp
yerine -tta veya -ttä ekliyoruz.
Rakkaus (Aşk) - Rakkautta
Ystävyys (Dostluk) - Ystävyyttä
Kauneus (Güzellik) - Kauneutta
Hiljaisuus (Sessizlik) - Hiljaisuutta
Lapsuus (Çocukluk) - Lapsuutta
Kurallar böyle uzayıp gidiyor. Bu kurallar içinde istisnalarda olabiliyor zaman zaman.
Bu kuralların hepsini öğrenmek ve akılda tutmak çoğu kişi için çok zor olacaktır.
Bu yüzden günlük hayatta sık kullanacağınız kelimelere ve bunların partitiivi hallerine odaklanıp öncelikle bunları ezberlemek iyi bir yöntem olabilir.
Monikon Partitiivi :
Yukarda bahsettiğimiz partitiivi ekinin çoğul halidir.
Benzer bir mantıkla çoğul olan nesnelerin hepsi yerine bir kısmından bahsederken kullanıyoruz.
Diğer bir deyişle nesnenin çoğul olduğunu biliyoruz ama sayısını bilmiyoruz. "Paljon' (çok) kelimesini görüyorsanız monikon partitiivi kullanmak için iyi bir sebebiniz var demektir.
Örnekler
Ostin omenoita kaupasta.
(Dükkandan elma(ları) satın aldım.)
Burda cümleye kattığı anlam. Dükkandaki bütün elmaların değil sadece bir kısmının satın alındığı.
Minulla on paljon ystäviä.
(Benim, çok arkadaşım var.)
Odotin ihmisiä koko päivän.
(Bütün gün insanları bekledim.)
Asiakkaita ei tule kauppaan enää.
(Dükkana müşteri gelmiyor artık.)
Käytin päpereja, kun pakkasin lahjoja.
(Hediyeleri paketlediğimde, kağıtları kullandım.)
Not: Sayılarla birlikte kullanılan kelimelerde (2 autoa, 3 lasta, 5 omenaa...) monikon partitiivi kullanmıyoruz.
Sayılamayan nesnelerde (Riisia, Sokeria, Vettä, Öljyä...) yine çoğu zaman monikon partitiivi kullanmıyoruz.
Monikon Partitiivi Ekleri
1) Kelime sonunda tek sesli harf ve o, ö, u, y varsa:
Kelimenin sonuna -ja veya -jä ekliyoruz.
Taloja
Autoja
Sänkyjä
Kouluja
Pölyjä
2) Sonu -i ile biten kelimeler:
Kelime eski ise;
Bu tür kelimelerin sonuna -a veya -ä ekliyoruz.
Pieniä
Suuria
Saaria
Hiiriä
Käsiä
Lohia
Ovia
Jokia
Vuoria
Meriä
Järviä
Kelime yeni ise;
Kelime sonundaki -i yi atıp
yerine -eja veya -ejä ekliyoruz.
Bussi - Busseja
Tomaatti - Tomaatteja
Hotelli - Hotelleja
Pankki - Pankkeja
3) Sonu -nen ile biten kelimeler:
Kelimenin sonundaki -nen i atıp
yerine -sia veya -siä ekliyoruz.
Sininen - Sinisiä
Punainen - Punaisia
Huumorintajuinen - Huumorintajuisia
Suomalainen - Suomalaisia
Ranskalainen - Ranskalaisia
4) 2 sesli harf ile biten kelimeler:
Kelimenin genetiivi çekimi yapıldıktan sonra kelime sonundaki -n harfini atıyoruz.
Elde ettiğimiz kelimenin kökünün son iki harfi sesli mi ona bakıyoruz.
Son iki harf sesli ise ilk sesli harfi atıyoruz ve -ita veya -itä ekliyoruz.
Örnekler üzerinden gidelim:
Työ - Työn - Työ - Töitä
Yö - Yön - Yö - Öitä
Kallis - Kalliin - Kallii - Kalliita
Tehdas - Tehtaan - Tehtaa - Tehtaita
Parveke - Parvekkeen - Parvekkee -Parvekkeita
5) 2 heceli ve sonu a ile biten kelimelerde ilk hecede a, e veya i varsa:
Kelimenin sonundaki a harfini atıp -oja ekini ekliyoruz.
Kissa (Kedi) - Kissoja
Ankka (Ördek) - Ankkoja
Kala (Balık) - Kaloja
Kana (Tavuk) - Kanoja
Herra (Bay) - Herroja
6) 3 hece ve daha uzun kelimeler:
Kelimenin sonunda -la, -lä, -na, -nä, -ra,
-rä, -ija, ijä varsa; kelime sonundaki a harfini atıyoruz ve -oita, -öitä eklerini ekliyoruz.
Ravintola - Ravintoloita
Porkkana - Porkkanoita
Päärynä - Päärynöitä
Makkara - Makkaroita
Omena - Omenoita
Opiskelija - Opiskelijoita
Peruna - Perunoita
Kelimenin sonunda -va, -vä, -ma, -mä,
-aja, -äjä varsa. Kelime sonundaki a harfinin önüne i ekliyoruz.
Mahtava - Mahtavia
Mukava - Mukavia
Unelma - Unelmia
Opettaja - Opettajia
7) Yukarda sayılanlar dışında kalan ve -a veya -ä ile kelimeler:
Bu kelimelerde, kelimenin son harfinden önce i ekliyoruz.
Juna - Junia
Koira - Koiria
Kylä - Kyliä
Sorsa - Sorsia
Genetiivi (Possessiivisuffiksi)
Tamlamalar yapmamızı sağlayan ve nesnenin kime veya neye ait olduğunu gösteren eklerdir. İyelik ekleri veya aidiyet ekleri diyede karşınıza çıkabilir dilbilgisi konularında.
Fince'de aidiyet ekleri tekil ve çoğul olarak ikiye ayrılıyor. Bu yazımızda tekil olan kelimelerden ve bunların aidiyet kipi ile diğer ismin hallerindeki çekiminden bahsedeceğiz.
Bunları oluştururken kelimelerin çekimini yapıyoruz, varsa ses değişimlerini yapıyoruz ve son olarak -n aidiyet ekini ekliyoruz.
Daha önce fiillerde ses değişimi konusunda anlattığımız gibi diğer kelimelerinde güçlü (vahva) ve zayıf (heikko) halleri var.
Çekim yaparken; bazı kelimelerde, kelime yalın halde güçlüyse onu zayıf yapıyoruz, bazı kelimelerde ise zayıfsa onu güçlü yapıyoruz.
Kelimelerin yalın haldeyken güçlü mü, zayıf mı olduklarını aşağıdaki listeye bakarak buluyoruz.
Güçlü - Zayıf
kk <------> k
pp <------> p
tt <--------> t
k <-------> -
p <-------> v
t <--------> d
nk <-----> ng
mp <-----> mm
lt <-------> ll
nt <-------> nn
Kelimelerdeki ses düşmesi ve ses değişimi için aşağıdaki 1, 2, 5, 6 ve 10. maddelerdeki örneklere dikkatlice bakınız.
1) -as ile biten kelimeler:
Bu kelimelerde ses değişimini yapıp kelime sonundaki -s harfini atıyoruz ve -an ekliyoruz.
Hammas (Diş) - Hampaan (Dişin)
Patsas (Heykel) - Patsaan (Heykelin)
Saapas (Çizme) - Saappaan (Çizmenin)
Varvas (Ayak parmağı) - Varpaan (Ayak parmağının)
2) -e ile biten kelimeler:
Kelimede varsa ses değişimini yaptıktan sonra kelime sonuna -en ekliyoruz.
Parveke (Balkon) - Parvekkeen
Vaate (Elbise) - Vaatteen
Lääke (İlaç) - Lääkkeen
Kone (Makina) - Koneen
Koe (Sınav) - Kokeen
Sade (Yağmur) - Sateen
3) -n ile biten kelimeler:
Bu kelimelerde sondaki -n harfini atıp kelimeye -men ekliyoruz.
Puhelin (Telefon) - Puhelimen
Pakastin (Dondurucu) - Pakastimen
Sydän (Kalp) - Sydämen
4) -nen ile biten kelimeler:
Bu tür kelimelerde sondaki -nen sesini atıp yerine -sen ekliyoruz.
Turkkilainen (Türk) - Turkkilaisen
Keltainen (Sarı) - Keltaisen
Yksinkertainen (Basit) - Yksinkertaisen
5) -i biten Fince'deki yeni kelimeler:
Ses değişimi varsa bunu yaptıktan sonra kelime sonuna -n ekliyoruz.
Tomaatti (Domates) - Tomaatin
Pankki (Banka) - Pankin
Villi (Vahşi) - Villin
6) -hi, -li, -mi, -ni ile biten veya eski kelimeler
Kelime sonundaki -i yi atıp -en ekliyoruz.
Lumi (Kar) - Lumen
Hiiri (Fare) - Hiiren
Suuri (Büyük) - Suuren
Lohi (Somon) - Lohen
Pilvi (Bulut) - Pilven
Joki (Nehir) - Joen
Meri (Deniz) - Meren
Mäki (Tepe) - Mäen
7) -si ile biten kelimeler:
Kelime sonundaki -si yi atıp -den ekliyoruz.
Käsi (El) - Käden
Susi (Kurt) - Suden
Vesi (Su) - Veden
Uusi (Yeni) - Uuden
Vuosi (Yıl) - Vuoden
Kuukausi (Ay) - Kuukauden
8) -us, -os, -ys ile bitenler:
Kelime sonundaki -s i atıp -ksen ekliyoruz.
Keskus (Merkez) - Keskuksen
Pistos (Aşı) - Pistoksen
Järjestys (Düzen) - Järjestyksen
Rakennus (Bina) - Rakennuksen
9) iki sesli harf + s ile bitenler:
Kelime sonundaki -s i atıp -den ekliyoruz.
Syvyys (Derinlik) - Syvyyden
Leveys (Genişlik) - Leveyden
Etäisyys (Uzaklık) - Etäisyyden
Lapsuus (Çocukluk) - Lapsuuden
Terväys (Sağlık) - Terväyden
10) Diğer kelimeler:
Ses değişimi varsa onu yapıp kelime sonuna -n ekliyoruz.
Silta (Köprü) - Sillan
Kulta (Altın) - Kullan
Ranta (Sahil) - Rannan
Kukka (Çiçek) - Kukan
Kakku (Kek) - Kakun
Parta (Sakal) - Parran
Lippu (Bayrak) - Lipun
Matto (Halı) - Maton
Mato (Solucan) - Madon
Väsynyt (Yorgun) - Väsyneen
Not: Özel isimlerde de hem ses değişimi hem diğer kurallar uygulanıyor.
Örnek
Helsinki - Helsingin
Lappi - Lapin
Lappeenranta - Lappeenrannan
Rovaniemi - Rovaniemen
Turku - Turun
Matti - Matin
Erkki - Erkin
Johannes - Johanneksen
Jeesus - Jeesuksen
Helmi - Helmen
Yukarıda sıralanan kurallar dışında kalan Özel isimlerde; isim sesli harf ile bitiyorsa
-n, sessiz harf ile bitiyorsa -in ekliyoruz.
Türkçe - Fince - Fince Genetiivi
İzmir - Izmir - Izmirin
İstanbul - Istanbul - Istanbulin
Paris - Pariisi - Pariisin
Roma - Rooma - Rooman
New York - New York - New Yorkin
Tokyo - Tokio - Tokion
St Petersburg - Pietari - Pietarin
Stockholm - Tukholma - Tukholman
Venedik - Venetsia - Venetsian
Fince'de İsmin Bulunma Hali (-ssa, -lla, -na)
Türkçe'de ismin de hali olarak kullandığımız ve kişi, nesnelerin nerede bulunduğunu belirten eklerdir.
Türkçe'de ; Okulda, evde, arabada, Ankara'da, Almanya'da vesaire şeklinde -de, -da ekleri ile oluşturduğumuz ismin de hali için Fince'de 3 ayrı ek bulunuyor.
(Ses uyumuna göre eklerdeki a'lar ä olabiliyor: -ssa, -ssä, -lla, -llä, -na, -nä)
-ssa, -ssä
Kelimeye "içinde" veya "orada" anlamı katıyor.
Olen Helsingissä
(Helsinki'deyim.)
Avaimet ovat autossa.
(Anahtarlar arabada.)
Asun Porvoossa.
(Porvoo'da yaşıyorum.)
Lapset ovat nyt koulussa.
(Çocuklar şimdi okulda.)
Hän oli eilen Turussa.
(O, dün Turku'daydı.)
Työskentelen sairaalassa.
(Hastane'de çalışıyorum.)
Sinä istut tuolissa.
(Sen, sandalyede oturuyorsun.)
Asunnossa on sähkölämmitys.
(Evde elektrikli ısıtma var.)
Asunnossa on lemmikkieläimiä.
(Evde evcil hayvanlar var.)
-lla, -llä
Kelimelere "orada" veya "üzerinde" anlamı katıyor.
Not: Bazı şehir ve yer isimlerinde bu kullanımlar sabit durumda ve kimse nedenini açıklayamıyor. Bunları olduğu gibi ezberlemeniz gerekiyor.
(Tampereella, Rovaniemella, Venäjällä...)
Kadulla on autoja.
(Sokakta arabalar var.)
Menen kurssille illalla.
(Akşam kursa gideceğim.)
En ollut töissä viime viikolla.
(Geçen hafta işte değildim.)
Kukat kukkivat keväällä.
(Baharda çiçekler açar.)
Paperit ovat pöydellä.
(Kağıtlar masanın üstünde.)
Hän makaa sohvalla.
(O, divanın üstünde uzanıyor.)
Me olemme nyt Tampereella.
(Biz şimdi Tampere'deyiz.)
Essiivi (-na, -nä)
Bazı yerlerde "içinde", "orada" anlamı katıyor bazense "..olarak" anlamı veriyor.
(Aşağıdaki örneklerden son ikisine bakınız.)
Tampereen stadionilla oli hieno keikka tänä iltana.
(Tampere stadyumunda bu akşam harika bir konser vardı.)
On satanut paljon vettä Suomessa tänä vuonna.
(Finlandiya'da bu yıl çok yağmur yağdı.)
Onko siinä sanassa A niin kuin Adana?
(O kelimede Adana'nın A sı var mı?)
Turkissa oli yli 40 astetta tänä kesänä.
(Türkiye'de bu yaz 40 derecenin üzerinde sıcaklık vardı.)
Kaikki olivat kotona.
(Hepsi evdeydi.)
Lapset leikkivät ulkona.
(Çocuklar dışarda oynuyor.)
Hän pitää minut tyhmänä.
(Beni aptal sanıyor.)
(Bana aptal muamelesi yapıyor.)
Ystäväni työskentelee koulussa opettajana.
(Arkadaşım okulda öğretmen olarak çalışıyor.)
Fince'de İsmin Ayrılma Hali (-sta, -lta, -a)
Türkçe'de -den eki ile oluşturduğumuz ayrılma hali için; Fince'de -sta, -stä, -lta, -ltä kelimelerini kullanıyoruz.
Bide nadir ve sadece belli kelimelerle kullanılan -a eki var.( örnek ; kotoa - evden)
-sta, -stä
Kelimelere genelde -den anlamı katsada; bazı fiillerle kullanıldığında "hakkında" "onunla ilgili" anlamlarıda vermekte.
Kişi zamirleri ile kullanıldığında (bana göre, bence) fikir belirtme anlamları da alabiliyor.
Hän tuli tänään Budapestista.
(O, bugün Budapeşte'den geldi.)
Olen kotoisin Turkista.
(Türkiye'denim.)
(İngilizce'de ki I am from Turkey. gibi.)
Minun kahvikuppi putosi kerrostalon ikkunasta.
(Kahve fincanım apartmanın penceresinden düştü.)
Hän lähti takaovesta.
(O, arka kapıdan çıktı.)
He ajattelivat taloudesta.
(Onlar, ekonomi hakkında düşündüler.)
Me puhuimme paljon Suomen luonnosta.
(Finlandiya'nın doğası hakkında çokça konuştuk.)
Eilen hän kertoi huolistaan.
(Dün o, kaygılarından bahsetti.)
Haaveilen yksin asumisesta.
(Yanlız yaşamayı hayal ediyorum.)
Minä tykkään matkustamisesta.
(Seyahat etmekten hoşlanırım.)
Minusta, elokuva ei ollut hyvä.
(Bence film güzel değildi.)
Hänestä kesä on paras vuoden aika.
(Ona göre yaz, yılın en iyi zamanı.
-lta, -ltä
Tampereelta Helsinkiin junamatka kestää kaksi tuntia.
(Tampere'den Helsinkiye tren yolculuğu 2 saat sürüyor.)
Se tuntuu oudolta.
(Tuhaf hissettiriyor, Tuhaf geliyor.)
Korvapuusti tuoksuu tosi hyvältä.
(Tarçınlı çöreğin kokusu gerçekten hoş geliyor.)
Se kuulostaa mielenkiintoiselta.
(Kulağa ilginç geliyor.)
+ Sää oli lämmintä ja aurinkoista Alanyassa.
- Kuulostaa hyvältä.
(+ Alanya'da hava sıcak ve güneşliydi.
- Kulağa hoş geliyor.)
Viime viikolla löisin viisi euroa kadulta.
(Geçen hafta sokakta 5 euro buldum.)
Ostin vaatteita torilta.
(Pazardan kıyafetler satın aldım.)
Jotkut kielet kirjoitetaan vasemmalta oikealle, mutta Arabian kieli kirjoitetaan
oikealta vasemmalle.
(Bazı diller soldan sağa doğru yazılır ama Arapça sağdan sola doğru yazılır.)
Translatiivi
Genetiivi çekiminin kelime köküne -ksi ekleyerek yapılan ismin bu halinin Türkçe'de tam bir karşılığı yok.
Bazen "için" anlamı veriyor bazense nesnedeki değişimi anlatıyor.
Örnekler
Enhotan häntä puhenjohtajaksi.
(Onu sözcü (olması için) aday gösteriyorum.)
Onko hänellä suunnitelmiä viikonlopuksi?
(Onun haftasonu için planları var mı?
Hänen naama muutui punaiseksi.
(Onun yüzü kırmızıya dönüştü.)
Talo maalattiin keltaiseksi.
(Bina sarıya boyandı.)
Serkkuni menee Espanjaan kolmeksi viikoksi.
(Kuzenim üç haftalığına İspanya'ya gidecek.)
Aluksi syödään keittoa ja sitten syödään merimiehen pataa.
(Başlangıç olarak çorba içelim sonra denizci güveci yiyelim.)
Fince'de çorba için "içmek" yerine "yemek" fiili kullanılıyor.
Merimiehen pata nedir diye merak edenler, Finlandiya Yemekleri yazımıza bakabilirler.
Fince İsimlerin Yönelme Hali
Türkçe'de ismin e hali dediğimiz ve bir yere yönelmeyi anlatan ekler. Ankara'ya, İstanbul'a, eve, okula, işe... biçiminde kullandığımız ve hareketin nereye doğru olduğunı gösteren ekler başla bir deyişle.
Fince'de "illatiivi veya mihin" diye karşınıza çıkar. İki farklı çekimi var; biri oraya, içeriye anlamları verir diğeri ise oraya, üzerine, üstüne doğru anlamları verir.
Örnekler
Hän menee kouluun.
(O, okula gider.)
Mennään Helsinkiin.
(Helsinki'ye gidelim.)
Fince'de Yönelme Hali (Mihin, -lle)
Yönelme ve nereye sorusunun cevabı olan ismin bu halinde ; çekim yaparken bütün kelimeleri "güçlü" (vahva) yapıyoruz.
1) Kelime sonunda tek sesli harf varsa ve kelime a, ä, o, ö, u veya y ile bitiyorsa:
Sondaki sesli harfi çift yapıp sonuna -n ekliyoruz.
Örnekler
Paikka (Yer) - Paikkaan
Koulu (Okul) - Kouluun
Kauppa (Dükkan) - Kauppaan
Talo (Bina) - Taloon
Jalka (Bacak) - Jalkaan
Silmä (Göz) - Silmään
Praha (Prag) - Prahaan
2) Tek heceli ve sonunda 2 sesli harf olan kelimeler:
Työ (İş) - Työhön
Kuu (Ay) - Kuuhun
Maa (Ülke) - Maahan
Tie (Yol) - Tiehen
Pää (Baş) - Päähän
3) Sonunda iki farklı sesli harf olan kelimeler
Italia (İtalya) - Italiaan
Museo (Müze) - Museoon
Radio (Radyo) - Radioon
4) Sonu e ile biten kelimeler ve Sonu çift sesli harfle biten kelimeler:
Sonu -e ile bitenlerde sondaki -e yi uzatıp ardına -seen ekini ekliyoruz.
Huone (Oda) - Huoneeseen
Perhe (Aile) - Perheeseen
Çift sesli harf ile bitenlerde kelime sonuna -seen ekliyoruz.
Porvoo - Porvooseen
Lontoo (Londra) - Lontooseen
5) -i ile biten kelimeler:
Bu kelimelerde; kelime eskiyse sondaki -i harfini atıp -een ekini ekliyoruz.
Suuri - Suureen
Suomi - Suomeen
Järvi - Järveen
Kelime yeniyse kelime sonuna -in ekliyoruz.
Kahvi - Kahviin
Pankki - Pankkiin
Bussi - Bussiin
Koti - Kotiin
Kaupunki - Kaupunkiin
6) -si ile biten kelimeler:
Sondaki -si yi atıp yerine -teen hecesini ekliyoruz.
Vuosi - Vuoteen
Kuusi - Kuuteen
Vesi - Veteen
Käsi - Käteen
7) Sonu -nen ile biten kelimeler:
Kelime sonundaki -nen heceaini -seen ile değiştiriyoruz.
Nainen - Naiseen
Kultainen - Kultaiseen
Suomalainen - Suomalaiseen
-lle
Yönelme hali çekimi için kullandığımız diğer bir ek -lle oraya, üzerine anlamları veriyor.
Örnekler
Menimme torille.
(Pazara gittik.)
Miten pääsen stadionille?
Stada nasıl ulaşırım?
Olen muuttanut Tampereelle.
(Tampere'ye taşındım.)
Lapsi jätti leluja lattialle.
(Çocuk oyuncakları yere bıraktı.)
Eilen hän soitti minulle.
(Dün bana telefon etti.)
Annoin avaimet hänelle.
(Anahtarları ona verdim.)
Hän sanoi minulle että hän haluaa käydä sinun luona.
(O, bana seni ziyaret etmek istediğini söyledi.)
Fince Kişi Zamirlerinin Çekimleri
Yalın - Minä Sinä Hän
Me Te He
Partitiivi - Minua Sinua Häntä
Meitä Teitä Heitä
Akkusatiivi - Minut Sinut Hänet
Meidät Teidät Heidät
Genetiivi - Minun Sinun Hänen
Meidän Teidän Heidän
Minussa Sinussa Hänessä
Meissä Teissä Heissä
-lla Minulla Sinulla Hänellä
Meillä Teillä Heillä
-sta Minusta Sinusta Hänestä
Meistä Teistä Heistä
-lta Minulta Sinulta Häneltä
Meiltä Teiltä Heiltä
Mihin Minuun Sinuun Häneen
Meihin Teihin Heihin
-lle Minulle Sinulle Hänelle
Meille Teille Heille
Önemli Notlar:
Tekil kelimelerin -sta, -stä, -lta, -ltä, -lle, -ksi ekleri ile çekimlerinde; kelimelerin genetiivi (-n) çekimindeki aynı yolu izliyoruz.
Kısaca önce genetiivi çekimini yapıp kelime sonundaki -n i atıp yukarda sıraladığımız eklerden birini ekliyoruz.
Akkusatiivi tekil çekimi genetiivi tekil çekimi ile aynı (anlamları farklı olsada).
Akkusatiivi çoğul çekiminde tekil çekimdeki -n harfini atıyoruz ve yerine -t koyuyoruz.
Mihin, -na ve kişi zamirlerinin iyelik ekleri ile yapılan çekimler her zaman güçlü (Vahva).
Bu yazıda ağırlıklı olarak kelimelerin tekil çekimlerindem bahsettik.
Çoğul çekimlerden sadece monikon partiriivi değindik.
Sonraki yazımızda; çoğul kelimelerin çekimlerini ve Fince soru cümlelerini anlatacağız. Soru cümlelerini anlatırken bu yazımızda bahsettiğimiz konulara zaman zaman değineceğiz.
Facebook, Twitter gibi sosyal medya sitelerinde yazılarımızı paylaşarak daha fazla kişiye ulaşmamızı sağladığınız için Teşekkürler.
